Η ποιητική σύνθεση του Κωστή Παλαμά ο Δωδεκάλογος του Γύφτου εκδόθηκε το 1907 και αποτελείται από δώδεκα λόγους. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αποτελεί την κορυφαία ίσως έκφραση της «λυρικής σκέψης» του ποιητή. Η υπόθεση εκτυλίσσεται στα χρόνια της Αλώσεως του Βυζαντίου, περίοδος που σηματοδοτεί ευρύτερες εξελίξεις σε Ευρώπη και Ανατολή, περίοδος που η σκυτάλη παραδίδεται στην Αναγεννησιακή σκέψη. Αυτήν ακριβώς τη χρονική στιγμή τοποθετείται ο ερχομός των Γύφτων και του Γύφτου. Βάρβαροι μεν, με ειρηνικές προθέσεις δε... Η ιερή πόλη του ελληνισμού, η Κωνσταντινούπολη, το σταυροδρόμι της τότε οικουμένης, γίνεται το σύμβολο του παλαιού κόσμου που πεθαίνει και δίνει τη θέση του στο νέο κόσμο. Ο Γύφτος αν και γέννημα μίας ταραγμένης εποχής, αισθάνεται ότι κρύβει μέσα του την ελπίδα του μέλλοντος... Στο πνευματικό του οδοιπορικό θα συγκρουστεί με αξίες όπως η αγάπη, η πατρίδα, οι θεοί, η αρχαιότητα και το Βυζάντιο... Δεν ξέρει από πού είναι, μα μόνο ότι βλάστησε ανυπότακτος, φύση ελεύθερη, οδεύοντας προς μία μελλοντική κοινωνία στηριγμένη σε μία νέα ανθρωπογονία...